Choroby pomidorów – objawy, zapobieganie i zwalczanie

Choroby pomidorów to jeden z najczęstszych problemów, z jakim borykają się zarówno amatorzy, jak i doświadczeni ogrodnicy w Polsce. Mogą one zaatakować uprawy w gruncie, w tunelach foliowych czy szklarniach, prowadząc do znacznych strat w plonach. Na szczęście, wczesne rozpoznanie objawów i wdrożenie odpowiedniej profilaktyki oraz zwalczania pozwala na uratowanie większości upraw. W tym artykule przedstawimy najpopularniejsze choroby pomidorów, dzieląc je na grzybowe, bakteryjne, wirusowe i fizjologiczne, aby pomóc Ci w skutecznej ochronie Twoich roślin.

Spis treści

Wprowadzenie i znaczenie profilaktyki

Profilaktyka jest najtańszą i najskuteczniejszą metodą walki z chorobami pomidorów. Zamiast leczyć chore rośliny, znacznie lepiej jest stworzyć im warunki, w których patogeny nie będą w stanie się rozwinąć. Dbałość o zdrowie roślin od samego początku oszczędza czas, pieniądze i zapewnia obfity, zdrowy plon.

Zasady profilaktyki chorób pomidorów:

Zmianowanie: Nie uprawiaj pomidorów na tym samym miejscu częściej niż co 3-4 lata. Pozwala to na ograniczenie kumulacji patogenów w glebie.
Higiena narzędzi i pojemników: Regularne mycie i dezynfekowanie narzędzi, tyczek i doniczek zapobiega przenoszeniu chorób między roślinami.
Podlewanie przy korzeniach: Unikaj moczenia liści, pędów i owoców, co sprzyja rozwojowi chorób grzybowych. Podlewaj rośliny bezpośrednio przy ich podstawie.
Unikanie gęstego sadzenia: Zapewnij roślinom odpowiednią cyrkulację powietrza, aby ograniczyć wilgotność wokół nich.
Wybór odmian odpornych: Korzystaj z nasion i sadzonek odmian odpornych na najpopularniejsze choroby, takie jak zaraza ziemniaka czy wirusy.

Grzybowe choroby pomidorów

Choroby grzybowe to najczęściej spotykane problemy w uprawach pomidorów, szczególnie w warunkach wysokiej wilgotności.

Zaraza ziemniaka

Patogen: Phytophthora infestans
Warunki rozwoju: Wilgotne i chłodne powietrze (szczególnie po deszczach).
Objawy: Na liściach pojawiają się początkowo wodniste, szarozielone plamy, które szybko ciemnieją. Na spodniej stronie liści można zaobserwować delikatny, biały nalot grzybni. Na pędach i ogonkach liściowych pojawiają się brązowe przebarwienia. Owoce stają się twarde, brązowieją i gniją od wierzchołka.
Zwalczanie: W przypadku wystąpienia objawów należy bezzwłocznie wykonać oprysk fungicydem (np. preparaty miedziowe, Revus 250 SC). Kluczowa jest również profilaktyka.

Cecha	Zaraza ziemniaka	Alternarioza pomidora
Objawy na liściach	Duże, nieregularne, ciemne plamy z białym nalotem na spodzie.	Drobne, okrągłe, brunatne plamy z koncentrycznym rysunkiem.
Objawy na owocach	Twarde, brązowe plamy, często od wierzchołka.	Ciemne, wklęsłe plamy, zwykle przy szypułce.
Warunki rozwoju	Wilgotno i chłodno.	Ciepło i duża wilgotność.
Porażone części rośliny	Liście, pędy, owoce, bulwy (u ziemniaka).	Liście, łodygi, owoce.

Alternarioza pomidora

Warunki sprzyjające: Wysoka temperatura i wilgotność.
Objawy: Na liściach pojawiają się drobne, brązowe, koncentryczne plamki. Starsze liście żółkną i opadają. Na łodygach i ogonkach liściowych występują podłużne, brązowe plamy. Na owocach, zwłaszcza w okolicach szypułki, tworzą się ciemne, wklęsłe plamy.
Zwalczanie: Konieczne jest usuwanie porażonych resztek roślinnych i zastosowanie oprysków z wykorzystaniem odpowiednich fungicydów.

Szara pleśń

Patogen: Botrytis cinerea
Objawy: Miękki, wodnisty nalot szarej grzybni pojawia się na liściach, łodygach i owocach. Porażone miejsca gniją, a tkanki zamierają.
Zwalczanie: Regularne wietrzenie szklarni i tuneli foliowych, obniżenie wilgotności. W przypadku wystąpienia choroby należy zastosować opryski chemiczne lub biologiczne.

Alternarioza pomidora — Szara pleśń na pomidorach

Mączniak prawdziwy

Objawy: Na wierzchniej stronie liści widoczny jest biały, mączysty nalot, który z czasem może pokryć całą powierzchnię.
Zwalczanie: Poprawa cyrkulacji powietrza. Do oprysków można stosować preparaty siarkowe.

Bakteryjne choroby pomidorów

Choroby bakteryjne są trudniejsze do zwalczania, ponieważ preparaty chemiczne mają ograniczoną skuteczność. Kluczowa jest profilaktyka i niszczenie chorych roślin.

Bakteryjna cętkowatość pomidora

Patogen: Pseudomonas syringae pv. tomato
Warunki sprzyjające: Wysoka wilgotność.
Objawy: Na liściach pojawiają się drobne, ciemne, lekko wklęsłe plamki z żółtą obwódką. Na owocach występują cętkowate, czarne plamki.
Zwalczanie: Najważniejsza jest profilaktyka – używanie zdrowych nasion. W przypadku choroby można zastosować opryski preparatami miedziowymi, np. Miedzian Extra 350 SC.

Rak bakteryjny pomidora

Objawy: Na łodygach pojawiają się podłużne pęknięcia, z których wycieka śluz bakteryjny. Liście żółkną i więdną. Na owocach widoczne są cętkowane, „ptasie oczka”.
Zwalczanie: Niestety, na tę chorobę nie ma skutecznych środków. Porażone rośliny należy natychmiast usunąć i spalić, a narzędzia zdezynfekować.

Wirusowe choroby pomidorów

Choroby wirusowe są nieuleczalne. Ich zwalczanie opiera się wyłącznie na profilaktyce i eliminacji chorych roślin.

Mozaika pomidora

Objawy: Na liściach pojawiają się jasno- i ciemnozielone, mozaikowate plamy. Rośliny są karłowate, a owoce mogą być zniekształcone i słabo wybarwione.
Zwalczanie: Brak leków. Konieczne jest usuwanie chorych roślin i dbanie o higienę, ponieważ wirusy często przenoszą się z sokiem roślin.

Wirus ToBRFV (Wirus brunatnej wyboistości)

Objawy: Na liściach występują mozaikowate, żółte plamy. Owoce są nierównomiernie wybarwione i zdeformowane, z widocznymi brunatnymi plamami. Wirus ten jest szczególnie groźny w uprawach szklarniowych, gdzie szybko się rozprzestrzenia.
Zwalczanie: Należy natychmiast usuwać i utylizować porażone rośliny. Higiena uprawy jest kluczowa.

Choroby fizjologiczne i niedobory

Te problemy nie są wywołane przez patogeny, lecz przez niewłaściwe warunki uprawy.

Sucha zgnilizna wierzchołkowa owoców

Przyczyny: Niedobór wapnia w roślinie, który może wynikać z jego braku w glebie, ale znacznie częściej z problemów z jego pobieraniem przez korzenie (np. z powodu nieregularnego podlewania, wahań wilgotności podłoża, uszkodzeń korzeni, zbyt wysokiej temperatury).
Zapobieganie:
- Utrzymywanie stałej wilgotności podłoża.
- Wapniowanie gleby, jeśli jest taka potrzeba.
- Stosowanie oprysków z nawozami wapniowymi.
- Ściółkowanie gleby, aby ograniczyć parowanie.
Objawy: Na wierzchołkach owoców pojawiają się duże, ciemne, suche i wklęsłe plamy, które przypominają oparzenia.

Zapobieganie i ochrona pomidorów

Poniżej przedstawiamy sprawdzone metody ochrony upraw pomidorów.

Preparaty chemiczne i biologiczne

Środki miedziowe: Np. Miedzian Extra 350 SC. Działa zapobiegawczo na choroby grzybowe i bakteryjne.
Środki biologiczne: Na bazie skrzypu polnego, czosnku czy pokrzywy. Stosowane profilaktycznie, wzmacniają odporność roślin.

Praktyki agrotechniczne

Odmiany odporne: Wybór nasion odmian odpornych na najczęstsze choroby pomidorów.
Prawidłowe podlewanie: Woda dostarczana bezpośrednio do korzeni, bez moczenia części nadziemnych.
Wentylacja szklarni: Zapewnienie cyrkulacji powietrza w uprawach pod osłonami.
Stosowanie ściółki: Ściółka (np. ze słomy, agrowłókniny) chroni glebę przed utratą wilgoci i ogranicza rozwój chwastów oraz patogenów.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Jak rozpoznać zarazę ziemniaka? Najbardziej charakterystyczne objawy to ciemne plamy na liściach i brązowe, twarde przebarwienia na owocach. Na spodniej stronie liści można zaobserwować biały nalot grzybni.

Czy sucha zgnilizna jest zaraźliwa? Nie, sucha zgnilizna wierzchołkowa nie jest chorobą infekcyjną. Jest to problem fizjologiczny, wynikający z niedoboru wapnia. Nie przenosi się na inne rośliny.

Jakie są naturalne sposoby ochrony pomidorów? Do naturalnych metod należą opryski z gnojówki z pokrzywy, wywaru ze skrzypu polnego, a także stosowanie preparatów mikrobiologicznych.

Czy choroby pomidorów można przenieść na inne rośliny? Tak, wiele chorób grzybowych, bakteryjnych i wirusowych może przenosić się na inne rośliny, zwłaszcza z tej samej rodziny botanicznej, np. z pomidora na paprykę czy ziemniaka.