Chryzantema, znana również jako złocień (Chrysanthemum), to jedna z najpiękniejszych i najbardziej charakterystycznych roślin jesiennych. Te efektowne kwiaty cieszą się ogromną popularnością wśród ogrodników dzięki swojej niezwykłej różnorodności kolorów, kształtów i wielkości. Uprawa chryzantem może wydawać się skomplikowana, ale przy odpowiedniej wiedzy i systematycznej pielęgnacji każdy może cieszyć się ich wspaniałym kwitnieniem przez długie miesiące.
W Polsce chryzantemy kwitną głównie jesienią, od września do pierwszych przymrozków, wypełniając ogrody ciepłymi barwami gdy inne rośliny już kończą swój sezon wegetacyjny. Właściwa uprawa chryzantemy wymaga znajomości jej potrzeb oraz umiejętności dostosowania pielęgnacji do konkretnej odmiany i warunków uprawy.
Spis treści
Czym jest chryzantema (złocień)?
Chryzantema należy do rodziny astrowatych (Asteraceae) i pochodzi głównie z Azji, szczególnie z Chin i Japonii, gdzie od tysiącleci ma znaczenie kulturowe i symboliczne. Nazwa „chrysanthemum” wywodzi się z greki i oznacza „złoty kwiat”, co doskonale oddaje bogactwo barw tych roślin.
Współczesne chryzantemy to głównie mieszańce międzygatunkowe, często klasyfikowane jako Chrysanthemum × morifolium lub Dendranthema grandiflorum. Rośliny te charakteryzują się mocnym, rozgałęzionym systemem korzeniowym oraz pokrojem od niskich, zwartych krzewinek po wysokie odmiany przeznaczone na kwiat cięty.
Chryzantemy można podzielić na kilka głównych kategorii ze względu na sposób uprawy: odmiany ogrodowe (wytrzymałe na polskie zimy), doniczkowe (bardziej delikatne, często traktowane jako jednoroczne) oraz przeznaczone do uprawy na kwiat cięty w tunelach foliowych lub szklarniach.
Najpopularniejsze odmiany i grupy chryzantem
Chryzantemy wielkokwiatowe
Odmiany wielkokwiatowe produkują pojedyncze, imponujące kwiaty o średnicy nawet do 20 cm. Są to głównie rośliny przeznaczone na kwiat cięty, wymagające podpory i regularnego uszczykiwania pędów bocznych. Popularne odmiany to 'Anastasia Green’, 'Tom Pearce’ czy 'Shoesmith Salmon’.
Chryzantemy drobnokwiatowe (koreańskie)
Te odporne odmiany tworzą zwarte kępy pokryte setkami drobnych kwiatów. Są idealne do uprawy ogrodowej, gdyż większość z nich dobrze znosi polskie zimy. Przykładowe odmiany: 'Bienchen’, 'Poesie’, 'Kleiner Bernstein’, 'Orange Wonder’. Kwitną obficie od września do listopada.
Chryzantemy pomponiaste
Charakteryzują się kulkami małych, gęsto ustawionych płatków tworzących regularną kulę. Odmiany jak 'Branbeach’, 'Denise’ czy 'Yellow Button’ są doskonałe zarówno do ogrodu, jak i na kwiaty cięte. Większość wymaga lekkiego ukrycia na zimę.
Chryzantemy anemonowe
Posiadają charakterystyczne centrum z rurkowych kwiatów otoczone wieńcem płaskich płatków języczkowatych. Odmiany 'Feeling Green’, 'Bolero’ czy 'Romance’ cieszą się dużą popularnością w florystyce.
Chryzantemy doniczkowe
Specjalnie wyhodowane odmiany o zwartym pokroju, często traktowane w Polsce jako rośliny sezonowe. Należą tu popularne 'Multiflora’ o kulistym pokroju oraz różne odmiany sprzedawane jesienią w centrach ogrodniczych.
Wymagania stanowiskowe i podłoże
Stanowisko
Chryzantemy najlepiej rosną w miejscach słonecznych lub w lekkim półcieniu. Potrzebują minimum 6 godzin bezpośredniego nasłonecznienia dziennie dla optymalnego kwitnienia. Stanowisko powinno być osłonięte od silnych wiatrów, które mogą łamać wysokie pędy, szczególnie u odmian wielkokwiatowych.
Ważne jest również zapewnienie dobrej cyrkulacji powietrza wokół roślin, co zapobiega rozwojowi chorób grzybowych. Unikaj zbyt zwartych nasadzeń i miejsc gdzie gromadzi się wilgoć.
Gleba i pH
Chryzantemy wymagają żyznej, przepuszczalnej gleby bogatej w składniki odżywcze. Optymalne pH gleby to 6,0-7,0, choć większość odmian toleruje lekko kwaśne podłoże (pH 5,5-6,5). Gleba powinna być dobrze drenowana, ponieważ chryzantemy nie tolerują podtopień i stagnacji wody.
Przed sadzeniem warto wzbogacić glebę dojrzałym kompostem lub obornikiem w ilości 3-5 kg na metr kwadratowy. Ciężkie, gliniaste gleby należy przemieszać z piaskiem i torfem dla poprawy struktury. W przypadku uprawy w donicach użyj wysokiej jakości ziemi ogrodniczej wzbogaconej o perlitę.
Sadzenie chryzantem
Terminy sadzenia
Chryzantemy sadzi się dwoma terminami w zależności od odmiany:
- Wiosną (maj-czerwiec): odmiany ogrodowe, wieloletnie
- Jesienią (sierpień-wrzesień): rośliny doniczkowe do dekoracji sezonowej
Rośliny wieloletnie sadzone wiosną mają czas na dobre ukorzenienie przed pierwszą zimą, co znacznie zwiększa ich szanse na przezimowanie.
Technika sadzenia
Wykop dołki o głębokości równej wysokości doniczki i szerokości 1,5-2 razy większej od bryły korzeniowej. Odległości między roślinami:
- Odmiany niskie: 25-35 cm
- Odmiany średnie: 40-50 cm
- Odmiany wysokie: 60-80 cm
Po wyjęciu rośliny z doniczki delikatnie rozluźnij bryłę korzeniową, szczególnie jeśli korzenie są mocno splątane. Umieść roślinę tak, aby górna powierzchnia bryły była na poziomie gleby. Obsyp ziemią i delikatnie ugnij, następnie obficie podlej.
Sadzenie w donicach
Wybierz donice o średnicy minimum 25-30 cm dla pojedynczej rośliny. Na dno ułóż warstwę drenażu (keramzyt, żwir) grubości 3-5 cm. Użyj ziemi ogrodniczej wysokiej jakości wzbogaconej o wolno uwalniający się nawóz.
Pielęgnacja w sezonie: podlewanie, nawożenie, uszczykiwanie
Podlewanie
Chryzantemy wymagają regularnego, ale umiarkowanego podlewania. Gleba powinna być stale lekko wilgotna, ale nie przemoczona. Podlewaj rano u podstawy rośliny, unikając moczenia liści, co może prowadzić do chorób grzybowych.
W okresie intensywnego wzrostu (maj-lipiec) podlewaj 2-3 razy w tygodniu, latem w upalne dni nawet codziennie. Jesienią ogranicz podlewanie, szczególnie przed zimą. Rośliny w donicach wymagają częstszego podlewania ze względu na szybsze wysychanie podłoża.
Nawożenie
Program nawożenia chryzantem powinien być dostosowany do fazy rozwoju:
Wczesna wiosna (kwiecień-maj): stosuj nawozy bogate w azot dla stymulacji wzrostu pędów i liści. Dawka: 15-20 g nawozu na m² co 2-3 tygodnie.
Lato (czerwiec-sierpień): przejdź na nawozy wieloskładnikowe z przewagą fosforu i potasu. To kluczowy okres dla formowania pąków kwiatowych.
Jesień (wrzesień-październik): używaj nawozów jesiennych bogatych w potas, który wzmacnia rośliny przed zimą (nawożenie potasem wspiera również kwitnienie). Zaprzestań nawożenia azotowego od sierpnia.
Do nawożenia foliarnego można stosować nawozy płynne rozcieńczone zgodnie z instrukcją producenta, aplikując je rano lub wieczorem na spodnią stronę liści.
Uszczykiwanie i formowanie
Uszczykiwanie to kluczowa czynność pielęgnacyjna wpływająca na pokrój i obfitość kwitnienia:
Pierwsze uszczykiwanie: wykonaj gdy roślina osiągnie wysokość 10-15 cm (czerwiec). Usuń górny pęd główny, co spowoduje rozgałęzienie i zwiększy liczbę kwiatów.
Drugie uszczykiwanie: w lipcu usuń końcówki nowych pędów na wysokości 15-20 cm. To ostatni termin uszczykiwania – później może opóźnić kwitnienie.
Odmiany wielkokwiatowe wymagają innego podejścia: pozostaw jeden główny pęd i regularnie usuwaj wszystkie pędy boczne oraz dodatkowe pąki kwiatowe, pozostawiając tylko jeden główny pąk na końcu pędu.
Przycinanie i formowanie
Przycinanie sanitarne
W trakcie sezonu regularnie usuwaj przekwitnięte kwiaty, co pobudza roślinę do dalszego kwitnienia i poprawia wygląd. Usuwaj również żółknące, uszkodzone lub chore liście.
Wysokie odmiany mogą wymagać podparcia bambusowymi kolkami lub konstrukcjami z siatki. Instaluj podpory wczesną wiosną, gdy rośliny są jeszcze małe.
Przycinanie jesienne
Po zakończeniu kwitnienia i pierwszych przymrozkach przytnij pędy na wysokość 10-15 cm nad ziemią. Nie przycinaj zbyt wcześnie, gdyż liście magazynują składniki odżywcze w korzeniach na okres zimowy.
Zimowanie i przezimowanie — krok po kroku
Przygotowanie do zimy
Krok 1: Ocena mrozoodporności Sprawdź czy twoja odmiana jest mrozoodporna w twojej strefie klimatycznej. Odmiany koreańskie generalnie są bardziej odporne od wielkokwiatowych.
Krok 2: Przycinanie (listopad) Po pierwszych przymrozkach przytnij pędy pozostawiając pędy wysokości 10-15 cm. Usuń wszystkie resztki liści i kwiatów z powierzchni gleby.
Krok 3: Mulczowanie Powierzchnię wokół roślin przykryj 10-15 cm warstwą ściółki: kory, liści, słomy lub agrowłókniny. Chroni to korzenie przed przemarzaniem i wahaniami temperatury.
Krok 4: Drenaż Upewnij się, że woda nie gromadzi się wokół roślin. Stagnacja wody zimą jest częstszą przyczyną strat niż mróz.
Zimowanie roślin doniczkowych
Rośliny w donicach przenieś do niepodgrzewanego pomieszczenia o temperaturze 2-8°C (piwnica, garaż). Podlewaj sporadycznie, utrzymując glebę ledwo wilgotną. Można też pozostawić donice na zewnątrz, owijając je styropianem lub agrowłókniną.
Ochrona w tunelu
Delikatniejsze odmiany można ukryć pod małym tunelem foliowym lub w inspekcie. Pamiętaj o wentylacji w ciepłe dni zimowe.
Choroby i szkodniki — rozpoznanie i zwalczanie
Najczęstsze choroby
Szara pleśń (Botrytis cinerea) Objawy: szaroszary nalot na liściach i kwiatach, brązowe plamy, gnijące tkanki. Zwalczanie: poprawa wentylacji, unikanie podlewania liści, usuwanie porażonych części, opryskiwanie fungicydami.
Mączniak prawdziwy Objawy: biały, mączysty nalot na górnej stronie liści. Zwalczanie: opryskiwanie preparatami na bazie siarki lub fungicydami systemowymi, poprawa cyrkulacji powietrza.
Rdza chryzantem Objawy: rdzawe plamy na spodniej stronie liści, żółknięcie i opadanie liści. Zwalczanie: usuwanie porażonych liści, opryskiwanie fungicydami miedziowymi.
Fuzarioza Objawy: więdnięcie roślin mimo odpowiedniej wilgotności gleby, brunatnienie systemu korzeniowego. Zwalczanie: trudna do zwalczenia, usuń chore rośliny, dezynfekuj narzędzia, unikaj nadmiernego podlewania.
Szkodniki
Mszyce Objawy: drobne, zielone lub czarne owady na młodych pędach i liściach, lepka rosa miodowa. Zwalczanie: opryskiwanie wodą z mydłem, stosowanie aficydów, wprowadzenie biedronek.
Przędziorki Objawy: drobne, żółte plamki na liściach, cienkie pajęczyny, liście stają się brązowe. Zwalczanie: zwiększenie wilgotności powietrza, akarycydy, regularne opryskiwanie liści wodą.
Wciornastki Objawy: srebrzyste plamy i smugi na liściach, drobne czarne odchody, deformacje liści. Zwalczanie: insektycydy kontaktowe, niebieskie lepkie pułapki, utrzymywanie wilgotności powietrza.
Miniarki (larwy muchówek minujących) Objawy: jasne, kręte tunele w tkance liści wygryzione przez larwy. Zwalczanie: usuwanie porażonych liści, insektycydy systemowe, żółte lepkie pułapki na dorosłe osobniki.
Rozmnażanie chryzantem
Podział kłączy
Najłatwiejszy sposób rozmnażania odmian wieloletnich. Wykonuj wczesną wiosną (kwiecień-maj):
- Wykop cały kłąb po 2-3 latach uprawy
- Ostrym nożem podziel na części, każda powinna mieć kilka zdrowych pędów i korzeni
- Podsusz miejsca cięć przez godzinę
- Posadź części w przygotowaną glebę na głębokość pierwotną
Sadzonki łodygowe
Metoda dla wszystkich odmian, najlepsza w maju-czerwcu:
- Pobierz 8-10 cm pędy bez pąków kwiatowych
- Usuń dolne liście, pozostaw 2-3 pary górnych
- Zanurz końce w ukorzeniacz
- Posadź w mieszance torfu i perlitu (1:1)
- Utrzymuj temperaturę 18-20°C i wysoką wilgotność
- Ukorzenianie następuje po 2-3 tygodniach
Rozmnażanie przez sadzonki korzeniowe
Rzadziej stosowana metoda, wykonywana zimą:
- Wykop fragmenty korzeni grubości ołówka
- Pokrój na odcinki 5-8 cm długości
- Posadź poziomo w pojemnikach z piaszczystą ziemią
- Utrzymuj temperaturę 15-18°C
- Nowe rośliny pojawiają się po 6-8 tygodniach
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Jak często podlewać chryzantemy?
Podlewanie zależy od sezonu i warunków: wiosną i latem 2-3 razy w tygodniu, jesienią rzadziej. Gleba powinna być wilgotna, ale nie przemoczona. W upalne dni może być konieczne codzienne podlewanie, szczególnie roślin w donicach.
Kiedy sadzić chryzantemy w ogrodzie?
Odmiany wieloletnie sadź na początku maja po ustąpieniu przymrozków. Rośliny doniczkowe można sadzić przez cały sezon, ale najlepiej do końca września, aby miały czas na ukorzenianie przed zimą.
Czy chryzantemy można hodować w domu?
Tak, chryzantemy doniczkowe dobrze rosną w chłodnych pomieszczeniach (15-18°C) przy dużej ilości światła. W ciepłych mieszkaniach szybko przekwitają. Po przekwitnięciu można je przenieść do ogrodu lub piwnicy na zimowanie.
Dlaczego chryzantemy nie kwitną?
Najczęstsze przyczyny to: zbyt późne uszczykiwanie (po lipcu), nadmiar nawozów azotowych, za mało światła, młode rośliny które jeszcze nie osiągnęły dojrzałości lub nieprawidłowy fotoperiod u odmian wrażliwych na długość dnia.
Jak rozpoznać czy chryzantema przezimuje?
Odmiany koreańskie i inne opisane jako „mrozoodporne” mają największe szanse. Sprawdź strefę mrozoodporności dla twojego regionu. Rośliny dobrze ukorzenione, zdrowe i odpowiednio przygotowane do zimy mają większe szanse na przeżycie.
Co robić z chryzantemami po przekwitnięciu?
Nie przycinaj od razu – pozostaw rośliny do pierwszych przymrozków. Potem przytnij pędy do 10-15 cm, przykryj ściółką na zimę. Rośliny doniczkowe można przenieść do chłodnego pomieszczenia lub pozostawić na zewnątrz z odpowiednią ochroną.
Jak długo kwitną chryzantemy?
Okres kwitnienia trwa zwykle 6-8 tygodni, od września do listopada (w zależności od odmiany i warunków pogodowych). Regularne usuwanie przekwitłych kwiatów wydłuża okres kwitnienia.
Czy można przyspieszyć kwitnienie chryzantem?
Większość odmian kwitnie naturalnie jesienią gdy dni stają się krótsze. Można sztuczne skrócić dzień przykrywając rośliny ciemnym materiałem na 12-14 godzin dziennie przez 6-8 tygodni, ale to wymaga systematyczności.
Podsumowanie i szybka checklista pielęgnacji
Uprawa chryzantem może przynosić ogromną satysfakcję, gdy poznamy podstawowe potrzeby tych pięknych roślin. Kluczem do sukcesu jest wybór odmian dostosowanych do naszego klimatu, zapewnienie odpowiedniego stanowiska i systematyczna pielęgnacja przez cały sezon.
Pamiętaj, że chryzantemy to rośliny krótkiego dnia – kwitną gdy dni stają się krótsze. Dzięki właściwej uprawie możemy cieszyć się ich kolorowym kwitnieniem przez wiele lat, dodając ciepła i barw do jesiennego ogrodu.
Krótka checklista pielęgnacji chryzantem:
Wiosna (kwiecień-maj):
- ✅ Posadź nowe rośliny po ustąpieniu przymrozków
- ✅ Usuń zimową ściółkę z roślin wieloletnich
- ✅ Rozpocznij nawożenie azotowe
- ✅ Wykonaj pierwsze uszczykiwanie przy wysokości 10-15 cm
Lato (czerwiec-sierpień):
- ✅ Regularne podlewanie 2-3 razy w tygodniu
- ✅ Drugie uszczykiwanie do końca lipca
- ✅ Nawożenie wieloskładnikowe co 2-3 tygodnie
- ✅ Instalacja podpór dla wysokich odmian
- ✅ Kontrola szkodników i chorób
Jesień (wrzesień-listopad):
- ✅ Nawożenie potasowe od września
- ✅ Ograniczenie podlewania
- ✅ Usuwanie przekwitłych kwiatów
- ✅ Przygotowanie do zimy – przycinanie po przymrozkach
Zima (grudzień-marzec):
- ✅ Przykrycie ściółką lub agrowłókniną
- ✅ Kontrola drenażu wokół roślin
- ✅ Przeniesienie roślin doniczkowych do chłodnych pomieszczeń
- ✅ Planowanie nowych nasadzeń na przyszły sezon
Przestrzeganie tych podstawowych zasad zapewni zdrowy wzrost i obfite kwitnienie twoich chryzantem przez długie lata.
REDAKCJA POLECA
Dmuchawa do liści — jaką wybrać? Ranking i poradnik zakupu
Czyszczenie nagrobków z granitu i lastryko
Nowoczesne dekoracje na pomnik
Rośliny i Kwiaty na cmentarz – co wybrać i jak pielęgnować?
Więcej ogrodowych pomysłów znajdziesz na naszym Pintereście
Źródło zdjęć: CANVA